İş Ölçümü
En başta da belirtildiği gibi iş etüdü iki ana fonksiyonu yerine getirmektedir. Bunlardan ilki çalışma metodunun standartlaştırılması metot etüdüyle başarılır. İkinci fonksiyon yani çalışma süresinin standart hale getirilmesi iş ölçümü sayesinde olur.
Belirli bir işin performans standardının oluşturulmasında, işin tamamlanması için gereken sürenin hesaplanmasının önemli bir yeri vardır. Bu düşünceyle Taylor , işin standart süresini saptamaya çalışmış ve bunu üretimin artırılması, işçilerin dereceli ücretlendirilmesi gibi konularda kullanmıştır. Daha sonraları Bedaux, bu yöndeki çalışmalara standart tempo(hız) kavramını katmaya çalışmıştır(Wild, sh:149).
İngiliz Standardı iş ölçümünü işe uygun nitelik taşıyan işçinin, belirli bir işi, tanımlanmış bir performansla yapması gereken süreyi saptamak amacı ile geliştirilmiş tekniklerin uygulamasıdır diye tanımlamıştır. Bu tanım şu unsurları içermektedir.
- İşe uygun nitelik taşıyan işçi: Bu unsur, normal işçi tanımıyla açıklanabilir.
- Belirli bir iş: Burada sözü edilen iş, tanımlanmış ve standartlaştırılmış bir çalışma metoduna sahiptir.
- Tanımlanmış performans: Performans, bu tanımda etkin çalışma hızı yerine kullanılmıştır ki buna tempo da denebilir. Dolayısıyla bu unsur normal tempo olarak ifade edilebilir.
İş Ölçümü Kapsamı ve Amaçları
İşin yapılmasına yönelik standart zamanın bulunmasında hangi teknik kullanılırsa kullanılsın, uygulama başlıca üç bileşeni kapsayabilir, bunlar:
- Fiziksel(örücü) işgücü çalışmasının ölçümü: İş ölçümü çalışmalarının en yaygın alanını oluşturur. Atölyöde çalışan işçilerin veya büroda çalışan sekreterlerin çalışmalarına yönelik iş ölçümü faaliyetleri bu kapsam içerisinde değerlendirilir.
- Düşünsel(örgütleyici) işgücü çalışmasının ölçümü: İş ölçümü çalışmaların en zor yapıldığı alandır. Zira faaliyetlerin tanımlanması ve elemanlarına ayrılması oldukça zor ve subjektif bir yapıya sahiptir.
- Makine çalışmasının ölçümü: Bazı durumlarda tam bir iş ölçümü çalışması özelliği taşımayabilir. Yani, makinenin belirli bir parça üzerindeki tanımlı bir işi yapma süresi, makinenin kullanım kılavuzunda yer alabilir yada böyle bir süreyi ölçmek için detaylı analiz yapmaya gerek kalmayabilir.
İş ölçümünün amaçları;
- Sistemdeki planlama ve programlama faaliyetlerine girdi bilgi sağlamak
- Teşvikli ücret sisteminin kurulmasına katkı sağlamak
- Standart maliyetlerin saptanmasına yardımcı olmak
- Maliyetlerde azalma sağlamak
- Adil iş yükü dağılımını sağlamak
- Etkin bir kalite kontrol sisteminin kurulmasını teşvik etmek
- Iskarta oranını düşürme
- Performans ölçümlerine olanak sağlama
İş Ölçümünün Temel Aşamaları
İş ölçümü de temelde bilimsel yöntem uygulayarak problem çözmeye çalışan teknikler grubudur. Dolayısıyla iş etüdünün temel aşamalarında toplu olarak gösterilen iş ölçümüne ilişkin adımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Etüdü yapılacak işin seçilmesi
- İş ile ilgili tüm verilerin kaydedilmesi
- Kaydedilen bilgilerin sistematik bir biçimde kaydedilmesi
- Uygun bir iş ölçümü tekniği yardımıyla her elemana ait zamanın ölçülmesi
- Gerekli payları dikkate alarak standart zamanları bulma
- Bulunan standart zamanları uygulamada kullanılacak şekilde tanımlama
İş ölçümü eğer değişik metotlar arasındaki etkinlik karşılaştırması için veya metot etüdüne yardımcı amacıyla yapılacaksa o zaman ilk beş aşama yeterli olacaktır.
Yukarıdaki altı aşama, iş ölçümü teknikleri için genel süreci belirler. Ancak bunların uygulamaları sırasında, tekniğin özelliğine göre bazı alt detayları söz konusu olabilir.
İş Ölçümü Teknikleri
Tanımda da belirtildiği gibi iş ölçümü, aynı amaca yönelik alternatif teknikler grubudur. Ancak bunlardan hangisinin seçileceği konusunda bir kayıtsızlık eğrisi yoktur. Yani bu tekniklerin değişik koşullarda farklı avantajları ve dezavantajları yada daha genel bir ifade ile baskın özellikleri vardır. Örneğin bir teknik daha kısa sürede ve daha düşük maliyetle gerçekleştirilirken diğeri daha az sapmalı ölçümler sağlayabilmektedir.
Burada dikkat edilecek husus işletmenin kısıtlarına ve iş etüdü çalışmasının amacına göre bir yöntemin belirlenmesidir.
Kronometraj yöntemi olarak da bilinen bu yöntem en eski ve halen en yaygın kullanım alanına sahip olan bir iş ölçümü yöntemidir, ancak tempo takdiri gibi subjektif bir sabit belirlenmesi dolayısıyla hatalara açık bir yöntemdir.
Faaliyet Örneklemesi
Doğrudan ölçme yaklaşımıyla ilgili diğer bir tekniktir, özellikle 19.yy’da istatistik biliminin gösterdiği gelişme tüm parametrelerinin ölçülmesi imkansız olan bir yığının parametrelerini yine aynı yığın içinden alınan bir örnek grubu aracılığıyla tahmin etmeyi sağlamış, bu ise tüm bilim dallarında olduğu gibi Endüstri Mühendisliği içinde de yoğun bir uygulama alanı bulmuştur. Faaliyet örneklemesi de bu esasla geliştirilmiş bir yöntemdir.
Sentetik Zamanlar
Dolaylı iş ölçümü tekniklerindendir. Üretim sistemlerindeki işçi ve makine faaliyetleri kurumlar ve araştırmacılar tarafından bir takım kriterlere göre sınıflandırmalara tabi tutulmuşlardır. Daha sonraları bu faaliyetler için zaman etütleri olarak bilinen bazı temel süreler ve katsayılar hesaplanmıştır. Herhangi bir faaliyet ile ilgili standart zaman hesaplanmak istendiğinde söz konusu faaliyete uygun sentetik veriden yararlanılır. Burada en önemli konu sentetik verinin seçimi ile ilgilidir. Bu yöntemin uygulanması daha önce belirtmiş olduğumuz kronometraj ve faaliyet örneklemesi yöntemlerine göre çok daha uzun sürer ve maliyeti yüksek olur, ancak elde edilen bilgiler çok daha hassastır ve aynı ölçüde az hataya sahiptirler.
Önceden Tahmin Edilmiş Hareket ve Zaman Etüdü
Dolaylı iş ölçümü tekniklerinden bir diğeridir ve önceden tahmin edilmiş hareket ve zaman sistemleri olarak da bilinirler. İşçinin çalışması sırasındaki temel hareketlerinin(mikrohareketlerinin) süresini, önceden saptanmış zaman standartları yardımıyla hesaplama temeline dayanır. Görüldüğü gibi bir ölçüde sentetik zamanlara benzemektedir. Ancak buradaki hareketler, therblig sembolleri ile gösterilen düzeydeki mikrohareketlerdir. Bunlar, hareketin doğal özelliğine ve yapıldığı andaki koşullara göre önceden sınıflandırılmış olan temel beden hareketleri için hesaplanmış zaman standartlarından oluşur. Bu zaman standartlarından yararlanarak belirli bir tempoda yapılan işin süresini saptamakta kullanılan bir iş ölçümü tekniğidir.
Analitik Tahmin Tekniği
Analitik tahmin tekniği, belirli bir tempoda yapılan bir işin standart süresini, iş ile ilgili bilgi birikimine ve deneyimlere dayalı olarak tahmin etme yoludur. Genellikle tekrarlı veya sürekli olmayan işlerde(bakım, onarım gibi) ve sentetik verilerin yatersiz olduğu işlerde standart zamanı ölçmek için kullanılır. Bu teknikle iş ölçümü, kısa sürede ve düşük maliyetle gerçekleştirilebilir.
Zaman Etüdü
Tanımı ve en belirgin özellikleri bölüm 2.10.3.5’te verilen zaman etüdü, analistin bir kronometre yardımıyla işi, işçinin yapması sırasında uygun sayıda ölçerek ardından gerekli işlemlerden geçirerek standart zaman bilgisine ulaşmayı sağlayan bir süreçtir.
Zaman Etüdü yapılacak İşin Seçimi
Metot etüdünde olduğu gibi burada da hangi işler üzerinde zaman etüdü çalışması yapılacağı tespit edilmelidir. Bu aşamada seçim için kullanılan kriterler genellikle, metot etüdünde sözü edilen “ekonomik faktörler”e benzer niteliktedir. Bu kriterlerden en önemlileri aşağıdaki gibi açıklanabilir:
- Dar boğaz niteliğindeki işler üzerinde, öncelikle zaman etüdü çalışması yapılmalıdır.
- Sisteme yeni bir ürün sokulmak istendiğinde bunlarla ilgili zaman etüdü çalışması yapılmalıdır.
- Metot karşılaştırma söz konusu olduğunda, yeni metodun eskisinden ne kadar üstün olduğunun belirlenmesi amacıyla zaman etüdü çalışması yapılmalıdır.
- Önceden yapılmış olan iş ölçümü çalışması sonuçları ile ilgili şikayetlerin giderilmesinde de zaman etüdü çalışması yapılmalıdır.
- Malzeme değişiklikleri eğer imalat süresini etkilemişse yine zaman etüdü çalışması yapılmalıdır.
İşçi ve İş İstasyonu Seçimi
Seçim işleminden sonra zaman etüdü yapılacak süreç ve faaliyetler ile ilgili işçiler ve işlerin yapıldığı istasyonların seçimiyle ilgili işlemlerdir.
Birden fazla işçi aynı işi yapıyorsa bunlardan hangisinin seçileceği problemine çözüm aranmalıdır. Bunların hepsinde zaman etüdü yaparak ortalamasını almak, etüdün tamamlanma süresini fazlasıyla artıracak ve maliyetini de yükseltecektir.
Diğer taraftan söz konusu işçilerin deneyimlilerinin, bilgi birikimlerinin ve diğer niteliklerinin farklı olması, bir ölçüde iş istasyonlarının sahip oldukları özelliklerin farklı olması dolayısıyla, ölçülen süre, olması gerekenden sapabilir.
Zaman etüdünde benzeri durumlarla karşılaşıldığında iş istasyonları, işçiler ve çalışma hızlarıyla ilgili olarak normallik kriterleri gündeme gelir ve bunlara göre uygun seçimler yapılır. Normal iş istasyonu, tanımlanmış işin yapılabilmesi için uygun çalışma koşullarına, teknolojiye ve planlamaya sahip istasyondur. Normal işçi, tanımlanmış işi yapılabilmesi için uygun fiziksel niteliklere, bilgi birikimine ve deneyime sahip işçidir. Bu tanım, özürlü işçiyi kapsamadığı gibi işini refleks haline getirmiş son derece deneyimli işçiyi de kapsamaz.
İş ölçümüne konu olan iş istasyonu ve işçinin seçiminde yukarıda açıklanmaya çalışılan detaylar gözönüne alınmalıdır.
Bilgi Derleme ve Kaydetme
Metot etüdündeki yaklaşımlara benzer nedenlerden dolayı, zaman etüdü çalışmasında da uygun seçimler yapıldıktan sonra sistematik olarak gerekli bilgilerin derlenmesi ve uygun standart kayıt ortamlarına kaydedilmesi gerekir.
Bilgilerin derlenmesi ve kaydedilmesinde zaman etüdü analisti bir takım araçlara ihtiyaç duyar. Genel olarak zaman etüdü için kullanılan araçlar aşağıdaki gibi açıklanabilir:
- Kronometre: Etüdün vazgeçilmez aracıdır. İstenen hassasiyete göre bir kronometre seçilmeli ve fiili süreler bu kronometre yardımıyla ölçülmelidir.
- Zaman etüdü kayıt formları: Zaman etüdünde ölçülen sürelerin ve ilgili hesaplamaların yapıldığı kayıt ortamlarıdır. Fonksiyonlarına göre zaman etüdü izleme formu ve zaman etüdü özet formu adında iki tip form kullanılır. Zaman etüdü izleme formunda etüde ilişkin genel bilgilerin yanında iş elemanlarına ait her ölçüm, çalışma hızı veya tempo ve normal zaman bu formda yer alır. Zaman etüdü özet formunda ise etüde ilişkin genel bilgilerin yanısıra iş elemanlarına ait normal zamanlar, toleranslar ve standart zamanlar bulunur.
İşin Elemanlarına Ayrılması
Daha önce seçilmiş olan işler veya süreçler, yapılacak olan etüdün detay düzeyine göre elemanlarına ayrılır. Ancak bu ayrımda dikkat edilmesi gereken husus, iş elemanlarının tanımlanabilir ve ölçülebilir bir süreye sahip olmasıdır. Böylece ölçme sırasında yapılacak hatalar minimuma indirilebilir.
İşi elemanlarına ayırmakta uyulması gereken konular aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
- El ile yapılan işlerle makine ile yapılan işler birbirinden ayrılmalıdır. El ile yapılan işlerde işçinin çalışma temposuna göre, değişken bir hız faktörü söz konusudur. Halbuki makine ile yapılan işlerde daha sabiti bir çalışma hızı geçerlidir.
- Her çevrimde tekrarlanan işlerle, tesadüfi işler birbirinden ayrılmalıdır. Örneğin tornada kaleme talaş sarması, tesadüfi sayılabilir. Bu türden işler etüt dışında bırakılmalıdır.
- Farklı tempolu işler elemanlarına ayrılmalıdır. Zira her işlem aynı kolaylıkta değildir. İşin yapılması sırasında değişik fiziksel özelliklere sahip işlemler arasında tempo farklılaşması doğaldır; ancak bunun dikkate alınması gerekir.
Ölçme ve Ölçme Sayısının Saptanması
Ölçme sayısının saptanmasında istenilen güven aralığına göre örneklem hacmi seçilir. Burada istatistik biliminden yoğun şekilde faydalanılır.
Tempo Takdiri
Tempo bilindiği gibi işçinin çalışması sırasında ulaştığı hızdır. Makinenin çalışması sırasındaki hızı genellikle aynı sonucu vermesine rağmen, insanın hızı aynı çalışma koşullarında bile farklı zamanlarda ölçüldüğünde farklı değerlerde olur. Bu değişimin ve derecesinin etütte dikkate alınması, analizin geçerliliği açısından son derece önemlidir.
Normal tempo daha önce 100 olarak tanımlanmıştı. Analist ölçüm yaparken bu referansa göre işçinin çalışma hızını da değerlendirir. Bu değerlendirmeye tempo takdiri denir. Subjektiflik özelliğinin baskın olması dolayısıyla analist açısından zor aşamalardan biridir. Bu zorluğun bir ölçüde giderilebilmesi için analistin işin normalde hangi hız ve etkinlik ile yapılması gerektiğini bilmelidir.
Tempo takdirini daha tutarlı ve kantitatif hale getirebilmek için Westinghouse Faktörleri adında bir yöntem bulunmaktadır.
Tempo takdirindeki subjektiflik özelliğini azaltarak yanılma payını düşürmek için Westinghouse Faktörleri ile dört faktörden oluşan bir sistem kurulmuştur. Bu faktörler ile alabilecekleri alt ve üst sınırlar aşağıdaki gibidir:
|
Faktör
|
Alt Sınır
|
Üst Sınır
|
|
Yetenek
Çaba
Çevre Koşulları
Tutarlılık
|
-22
-17
-07
-04
|
+15
+13
+06
+04
|
Bu genel sınırlar aslında, farklı düzeylerdeki detaylardan oluşur. Analist, etüt sırasında işçinin çalışma temposunu takdir etmek için yukarıdaki faktörlerin uygun detaylarına göre puanlar verir. Daha sonra normal tempo 100 üzerine bunları toplar ve nihai tempoyu saptar.
Normal Zamanın Hesaplanması
Ölçülen süre fiili süre adını alır ve analistin, işçi normal çalışmasını sürdürürken kronometre ile yapmış olduğu ölçüm sonucu elde ettiği zaman değeridir. Bu zaman değeri, işçinin, ölçüme konu olan işi yapması sırasında işçi için takdir edilen tempo değeri ile çarpılırsa ölçümü yapılan iş için normal zaman hesaplanmış olur.
Tolerans Belirleme
İşçi çalışması sırasında sürekli normal zamana eşit çıktı yaratamaz. Genellikle bundan sapmalar gösterir. Bunun nedenleri, bedensel ve zihinsel yorgunluk, kişisel gereksinimler ve gecikme olarak bu payların belirlenmesi gerekir. Kısaca tolerans olarak tanımlanan söz konusu paylar, normal zamanı değişik oranlarda etkiler.
Eğer etkin bir üretim sistemi kurulmuş ise verilecek gecikme toleransları sıfır olur. Örneğin malzeme iletim sisteminden veya makine beklemelerinden doğan gecikmeler ortadan kalkabilir. Yorgunluk toleransları ise işin özelliklerine göre değişir. Ancak mutlaka, kişisel ihtiyaçlarla birlikte dikkate alınmalıdır. Sonuç olarak bu toleranslar birikerek normal zamanı, olması gereken standart zamana yükseltirler.
Standart Zamanın Hesaplanması
İş ölçümünün son aşaması daha önce elde edilmiş bilgileri derleyerek standart zamanı bulmaktır. Standart zamanı bulurken yapılacak iş normal zamana tolerans yüzdesiyle fiili sürenin çarpımını eklemektir. Böylelikle standart zaman bulunur ve bilgi işlem sistemi için en temel veri olup kullanılmaya hazır hale gelir.
