1. PROSESİ ESAS ALAN ŞEMALAR
a.Bir kayıt ortamıdır. Süreç akım şeması, sadece metot etüdü çalışmalarında değil, iş yeri düzenleme ve fabrika organizasyonu tekniklerinde de oldukça kullanılmaktadır. Ana işlemler şemasında olduğu gibi, sistem hakkında tam fakat özlü bilgiler verir. metot etüdüne ilişkin ayrıntılı analizlere girmeden önce, hazırlanmasında yarar görülen kayıt ortamlarındandır.
b. Ana İşlemler Şeması
Metot etüdü çalışmasına ait düzey ne olursa olsun ele alınan sistem hakkında bütünsel bilgilenmeye ihtiyaç duyulur. Böylece sistemin genel özellikleri ve akışı daha kolay değerlendirilebilir. Ana işlemler şeması buna olanak tanıyan kayıt ortamlarındandır. Dolayısıyla bu şema, ele alınan sistemin ya da sürecin tamamı hakkında özlü bilgiler dizgisel bir biçimde, işlem ve muayene için ayrı numaralandırma sistematiği ile yerleştirilir. Eğer bir süreçteki bir veya daha fazla temel faaliyet kendi içerisinde döngü oluşturuyorsa bu durum, geriye doğru ok ile ve döngü sayısı da belirtilerek gösterilir. Şemada faaliyeti yapan kişi ve nerede yapıldığı ise gösterilmez.
c. İş Akış Şemaları
Metot etüdü çalışması yapmak üzere bir süreç hakkında yukarıdaki şemalar yardımıyla genel bilgiler elde edildikten sonra, daha detaylı analizlere olanak sağlamak için uygun kayıt ortamlarının kullanılması gerekir. Bu amaçla süreç düzeyinden faaliyet düzeyine geçilmelidir. İşlem akış şemaları, bir işin yapılış biçimiyle ilgili faaliyetleri yukarıdaki beş ana faaliyet sembolleriyle dizgisel olarak kaydeder. Başlıca üç tipi vardır. Bunlar işçi, malzeme ve donatım tipleridir. İşçi tipli şema hazırlanırken, işçinin ne yaptığı genellikle etken yapılı cümlelerle ifade edilir. Malzeme ve donatım tipli şemalarda ise malzemenin nasıl taşındığı veya donatımın nasıl kullanıldığı genellikle edilgen yapılı cümlelerle ifade edilir.
İşlem akış şemaları, ana işlemler şemasına bir ölçüde benzer. Ancak ondan çok daha detaylı ve karmaşıktır. Dolayısıyla, daha dar kapsamlı ve sistemin tamamı yerine, seçilmiş faaliyetlerle ilgili detaylı bilgileri edinmek üzere kullanılır. Bu özelliği ile işlem akış şemaları, analize yardımcı olmak üzere ilave bazı bilgilerin elde edilmesine olanak sağlar. Bu bilgiler ve hizmet ettikleri amaçları dört ana başlıkta toplamak mümkündür.
- Sistemdeki veya süreçteki adımlarla ilgili daha detaylı tanımlar yapmak ve böylece her adımdaki faaliyet gruplarını daha iyi anlaşılabilir hale getirmek.
- Seçilen faaliyetleri işlem, muayene, taşıma, depolama, bekleme ve karma faaliyet özelliklerine göre sınıflandırmak.
- Doğrudan imalat ile ilgili ve katkısı yüksek işlem ile imalata katkısı olmayan taşıma, depolama ve bekleme gibi faaliyetler arasındaki oranı belirlemek
- Malzeme iletimindeki uzaklıkları belirlemek
Bir metot etüdü çalışması olan iş akışı şemalarında da standart kayıt ortamı kavramı önemli bir noktadır. Burada önem kazanan bir konu da , faaliyet gruplarını standart sembollerle ifade edebilmektir. Böylece ortak bir dil sağlanmış olur. Günümüzde en yaygın kullanılan sembol grubu, Amerikan makine Mühendisleri Odası (ASME) tarafından önerilendir. ASME sembolleri olarak bilinen bu semboller ve tanımları aşağıdaki gibidir :
|
Sembol
|
Faaliyet
|
Tanım
|
|
İŞLEM
|
Prosesin başlıca adımları, malzemede fiziksel veya kimyasal değişiklik yapma, zihinsel olarak planlama ve hesaplama işlemleri
|
|
TAŞIMA
|
İşçi, malzeme veya araçların bir yerden bir yere hareketi veya taşınması
|
|
KONTROL
|
Kalite veya miktar açısından yapılan kontroller
|
|
DEPOLAMA
|
Malzemenin izinsiz alınamayacak şekilde stoklanması
|
|
BEKLEME
|
Ardışık işlemler arasında işin veya işçinin beklemesi
|
|
|
BİRLEŞİK FAALİYETLER
|
Aynı kişi tarafından aynı zamanda yapılan faaliyetlerde ilgili semboller içiçe gösterir örneğin kare içinde daire muayene ve işlemin aynı anda yapıldığını gösterir.
|
d. İki el proses şeması
Endüstriyel uygulamaları itibariyle en yaygın kullanım alanına sahip mikrohareket etüdü kayıt ortamıdır. Özellikle montaj ve fabrikasyona yönelik işlemlerde, işçinin ellerinin (veya kollarının) etkinliklerinin birbiriyle ilişkili olarak dizgisel biçimde kaydedildiği bir şemadır.
İki el şeması, tam bir iş çevriminin kaydında genellikle yinelenen işlemler için kullanılır. Bu yolla kayıtlar, işlem akış şemalarından daha ayrıntılı olarak tutulur. Dolayısıyla işlem akış şemasında tek bir faaliyet olarak gösterilen bir etkinlik burada bir çok elemanlarına ayrılmış olarak gösterilebilir.
Çift el şemasında kullanılan semboller, diğer akış şemalarındaki sembollerle aynıdır. Ancak bu aşamada, daha detaylı ayrıntılara inilmesi dolayısıyla semboller, ifade ettikleri anlamlar itibariyle bir takım farklılıklar göstermektedir. Şöyle ki:
İşlem: Bu sembol, araçları, malzeme ve parçaları; kavrama, koyma kullanma, bırakma hareketlerinde kullanılır.
Kontrol: Bu sembol çok nadir kullanılır. Zira bir nesneyi yoklayan ellerin hareketleri (nesneyi tutma, gözle yoklama veya ölçme gibi), işlem sınıfına girebilir.
Taşıma: Bu sembol elin veya kolun, işe/işten, araca/ araçtan, malzemeye/ malzemeden kombinasyonlarına ilişkin hareketleri göstermek için kullanılır.
Depolama : İşlem akış şemasındaki depolama faaliyeti yerine kullanılır. Eldeki işin, araç veya malzemenin tutulma durumunu gösterir.
Bekleme: Bu sembol, elin veya kolun ( başka organlar çalışabilir) boş anlarını kaydetmek için kullanılır.
2. ZAMANI ESAS ALAN ŞEMALAR
a. Çoklu Faaliyet Şemaları
Bir veya birkaç makine ve/veya bir veya birkaç işçiden oluşan iş sistemlerine ait faaliyetlerin zaman skalası üzerinde koordineli olarak gösterildiği şemadır. metot etüdünde, süreç ve faaliyet türlerinin özelliklerine ilişkin bilgilerin derlenerek kaydedilmesi kadar, zamanlamaya ve faaliyete katılan unsurların etkileşimlerine ilişkin bilgilerin derlenerek kaydedilmesi de analizlerde önemli bir yere sahiptir. Faaliyet şemaları bu ihtiyacı karşılamak üzere, birden fazla unsurun (işçi ve makine) gibi ortak bir zaman ölçeğine göre birbirleriyle olan etkileşimlerini dizgisel olarak kaydetmekte kullanılır. Böylece analizlerde, zaman ve unsur etkileşimleri de dikkate alınmış olur.
Çoklu faaliyet şemaları işçilerin grup olarak çalıştığı durumlarda, pahalı makinelerle çalışılması halinde, işçinin çalıştırılması gerekli makine sayısının belirlenmesinde ve işe katılan her bir unsura ait boş zamanların azaltılmasında kullanılır. Başlıca beş tür faaliyet şeması bulunmaktadır :
- Çoklu işçi ve çoklu makine şeması
- İşçi ve makine şeması
- İşçi ve çoklu makine şeması
- Çoklu işçi ve makine şeması
- Çoklu işçi şeması
b. SİMO Şeması:
Mikrohareket etüdünün kayıt ortamlarındandır. İşçinin çalışması sırasındaki, ellerinin veya kollarının mikrohareketlerini zamanlandırılmış olarak kaydetmeye yarar.
Genel olarak bir süreç yada faaliyet filme alınırsa, bunun tam ve kesin bir kayıt niteliği taşıması dolayısıyla, süreç, işlem akış, faaliyet ve çift el şemalarıyla ilgili kayıtlar yapma olanağı doğar. Eğer film çekim hızıyla gösterilirse ve yeteri kadar bu işlem tekrarlanırsa zaman etüdü çalışması yapmak da mümkün olur. SİMO (simultaneus motion) olarak bilinen “eş zamanlı hareket” şemaları da bu tür film analizleriyle hazırlanır. Simo, genellikle film analizlerine dayanarak, ortak bir zaman ölçeğine göre bir veya daha fazla işçinin vücut hareketlerinin (özellikle iki elin) therblig’lerini ve therblig gruplarını kayıt eden bir şemadır.
3. HAREKETLERİ ESAS ALAN DİYAGRAMLAR
İP DİYAGRAMI
Kayda alınan faktörün (emek, malzeme veya donatım), süreç içerisindeki hareket yolları ve yoğunluğu ölçekli bir şema ile gösterilmek istendiğinde kullanılan bir kayıt ortamıdır. İp diyagramı da yukarıdaki şemalar gibi süreç temeline dayalı olarak hazırlanan, sürecin tamamını detaya inmeden gösteren bir niteliğe sahiptir. İş yerinin ölçekli bir krokisi üzerinde işçilerin, malzemenin veya araç-gerecin, hangi istasyonlar arasında ve hangi yoğunlukta aktığı, istasyonlardan geçirilen iplerin sayısı ile belirlenmeye çalışılır. metot etüdünün en basit ve kullanımı en yaygın kayıt tekniklerinden biridir.
Çok Boyutlu Diyagramlar
İşe katılan vücut organlarının hareket yörüngelerini saptamak ve iş ile ilgili bir takım ilkeler ortaya çıkarmak amacıyla kullanılır. Oldukça pahalı olan bu çalışmalar genellikle laboratuar düzeyinde gerçekleştirilir. Hareket yörüngesinin tespiti için işçinin ellerine birer ışık kaynağı bağlanır ve sürekli çalışan bir fotoğraf makinesi ile çalışma yörüngesi çizgisel olarak tespit edilir. Bu çalışmaya örnek olarak iki teknikten bahsedilebilir :
- Cyclegraph Tekniği: Bir film üzerine vücut organlarının hareketlerinin, o organa bağlı bir ışık kaynağı aracıyla kaydedilmesidir.
- Chronocyclegraph Tekniği : Cyclegraph’ın özel bir şeklidir. Bu teknikte elektrik akımı, ışık kaynağının yanıp sönmesini sağlayacak şekilde kesikli olarak verilmektedir. Böylece hareketin hızını ve yönünü saptamak mümkün olmaktadır.
Gezi Şemaları
Bu şemalar, metot etüdüne konu olan süreçteki iş istasyonları yada faaliyetler arasındaki iş akış yoğunluğunu görmek amacıyla hazırlanır. Şema, gidilmesi muhtemel yerleri belirleyen sütunlarla hareket merkezlerini gösteren satırlardan oluşur. Her gidiş veya geliş, ilgili sütun ve satırın kesiştiği hücreye not edilir. Gezi şemaları belirli bir zaman dilimi veya ürün temeline dayalı olarak hazırlanabilir.
Mevcut Metodun İncelenmesi ve İrdelenmesi
Bu aşamaya kadar yapılan çalışmalar genelde bilgi kaydetme ve derleme aşamasıdır, daha doğrusu yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak iş istasyonunda yapılan çalışmaları kapsar.
Bu aşamaya gelindiğinde analist, metot etüdüne konu edilen faaliyet ve süreç ile ilgili gerçek sistemin, uygun kayıt ortamlarından oluşan sembolik bir modelini hazırlamıştır. Burada uygun bir sorgulama cetvelinden yararlanarak yorumlama işlemi kolaylaştırılabilir. Aşağıda bu yönde kullanılabilecek bir sorgulama cetveli bulunmaktadır.
|
Temel İlkeler
- Toplam faaliyet sayısını en aza indir.
- En iyi şekilde sırala.
- Uygunsa faaliyetleri birleştir.
- Her faaliyeti mümkün olduğu kadar basitleştir.
- Ellerin çalışmasını dengele.
- Elleri statik tutma faaliyeti için kullanma.
- Çalışma yeri insan ölçülerine uygun olsun.
1) Faaliyet elimine edilebilir mi?
a. Gereksiz olduğu için.
b. İşin sırasını değiştirerek.
c. Alet, araç ve gereçte değişiklik yaparak.
d. Aletleri birleştirerek.
e. Aletleri en uygun yere yerleştirerek.
f. Tezgahların kol mekanizmalarını değiştirerek.
g. Tezgahların yüksekliğini ayarlayarak.
h. Kullanılan malzemeyi kısmen değiştirerek.
i. Ürünü kısmen değiştirerek.
2) Faaliyetler birleştirilebilir mi?
a. Aletleri birleştirerek.
b. Daha iyi aletler kullanarak.
c. Alet, araç ve gereçte değişiklik yaparak.
d. Daha iyi malzeme kutuları kullanarak.
e. Tutma işini yapacak bir alet kullanarak.
f. Değişik kasları kullanarak.
3) Faaliyetler değiştirilebilir mi?
a. Alet, araç ve gereçte değişiklik yaparak.
b. İşin sırasını değiştirerek.
c. Kullanılan malzemeyi kısmen değiştirerek.
d. Aynı anda birden fazla parça üzerinde çalışarak.
e. Hareketlerin yönünü değiştirerek.
f. Kullanılan malzemeyi kısmen değiştirerek.
4) Faaliyetler basitleştirilebilir mi?
a. Vücut organlarının yaptığı işleri değiştirerek.
b. Vücut organlarının yaptığı işleri dengeleyerek.
c. Görme ile ilgili işleri azaltarak.
d. Kesikli hareketler yerine sürekli hareketler yaparak.
e. Daha kuvvetli kasları kullanarak.
f. Hareketlerin yönünü değiştirerek.
g. Tutma süresini kısaltarak.
|
Daha İyi Bir Metodun Geliştirilmesi
Bir önceki aşamanın sonunda mevcut metoda göre daha gelişmiş bir metot elde edilir. Dolayısıyla bazı kaynaklar bu iki aşamayı birlikte ele almışlardır. Ancak geliştirilen yöntemin henüz gerçek sistemde uygulanmaya hazır durumda olmaması ve buna bağlı olarak sağlayıcı koşulların hazırlanması amacıyla bu çalışmada, söz konusu aşamalar birbirlerinden ayrılmıştır.
Mevcut metodun geliştirilmesinde bir önceki bölümde verilen sorgulama cetvelinin anahtar bir görevi olduğu yadsınamaz. Ancak metodun geliştirilmesine yönelik analizlerin kapsamının belirlenmesi, somut sonuçların elde edilmesi ve analizler sırasında gözden kaçabilecek noktaların kalmaması için bazı yardımcı ilkelerden yararlanılması gerekmektedir. Bu ilkeler sanayi devriminbden günümüze kadar gelmiş tüm bilimsel iş basitleştirme ilkelerini kapsar.
Mevcut metodun eleştirisel bir yaklaşımla incelenerek geliştirilmesi, bilindiği gibi kayıt ortamlarına dayalı olarak yapılmaktadır. Alternatifler arasından önerilen yeni metot ve buna ilişkin faaliyetler de öncelikle benzer kayıt ortamlarında gösterilirler. Böylece, mevcut metoda ilişkin bilgilerin kaydedilmesinde olduğu gibi standartlaştırılması için ilk adım atılmış olur.
Geliştirilen yeni yöntem bu şekilde uygun kayıt ortamlarıyla gösterildikten sonra ikinci adımda, faaliyetlerden gerekli bulunanlar tanımlanırlar. Böylece faaliyetlerin başlangıç ve bitim noktaları ile kapsamları belirlenmiş olur. Bu tanımlama işleminden sonra üçüncü olarak, faaliyetlerin oluşturduğu yeni çalışma metoduyla ilgili iş emirleri üretilmelidir. Uygulama aşamasına gelindiğinde, işi yapacak işçinin neyi, nasıl ve ne zaman ne miktarda? yapacağını eksiksiz anlamasına ve uygulamasına olanak tanıyan bu iş emirleri, metot geliştirmenin son aşamasını oluşturmaktadır. Böylece yeni yöntemin gerçek sistemde standart uygulama olarak hayata geçirilmesi için kağıt üzerindeki çalışmalar tamamlanmış olur.
Geliştirilmiş Metodun Uygulanması
Geliştirilen ve uygulamaya hazır duruma getirilen metodu gerçek sistemde uygulamaya başlamadan önce yapılması gereken son çalışma, yeni metotla çalışacak kişi veya kişilerin bu metodun getirdiği değişikler ve yaratacağı katkı konusunda eğitilmesi, bilinçlendirilmesi ve mutlaka ikan edilmesi gereklidir.
Yukarıdaki paragrafta söylenenler başarıldıktan sonra eldeki yeni metodun standart süresinin ölçülmesi elde edilecek bilginin hat dengelemede ve işletme için diğer hayati fonksiyonların kontrolünde kullanılabilir hale getirilecektir. Ancak eldeki yeni metodun işletmeye yerleştirilmesinde işletme ve piyasa şartlarına göre üç tip karar söz konusudur;
- Radikal yaklaşım
- Muhafazakar yaklaşım
- Ilımlı yaklaşım
Radikal yaklaşıma göre yeni metot sisteme bütünüyle ve kısa sürede uygulanır, ancak çok rijit bir yapısı vardır, özellikle rekabetçi ve risk yönetiminin ağırlık kazandığı piyasa koşullarında ağırlıklı olarak uygulanır, firmanın rekabet gücünü artırmasına rağmen bu kararı almadan önce gözönüne alınacak hatalı bir bilgi eski duruma dönmeyi imkansız hale getirebilir ve hatta işletmeyi batmaya zorlayabilir. Muhafazakar yaklaşım ise yeni sistemin aşama aşama ve uzun zaman içinde uygulanmasını öngörür, ancak, bu son derece hızlı gelişen teknoloji ve piyasa koşulları için imkansız bir yaklaşımdır. Her iki uç yaklaşımın da dezavantajlarından kurtulabilmek için ılımlı yaklaşım vardır ve her işletmenin kendi yapısına göre bir ılımlı yaklaşım geliştirmek zorunludur.
Uygulanmanın İzlenmesi ve Gerekli Düzeltmelerin Yapılması
Yeni metodun sisteme, seçilen yaklaşımla uygulanması sırasında önceden görülmeyen veya dikkate alınmayan bazı aksaklıkların ortaya çıkması doğaldır. Metodun özellikleri iyi kaydedildiğinde söz konusu sapması doğaldır. Metodun özellikleri iyi kaydedildiğinde söz konusu sapmalar ve aksamalar kolayca izlenerek gerekli düzenltmeler yapılabilir. Dolayısıyla bu aşama tamamen bir geri-besleme çalışmasının ve buna bağlı uygun düzeltmelerin yapıldığı aşamadır.
Yeni metodun uygulanmaya başlandığı ilk dönemlerde bu geri besleme bilgisi, nisbi olarak daha sık ve etkin bir izleme ile elde edilir. Uygulamanın başarısı arttıkça bu sıklık etkisini kaybetmelidir.
Uygulamanın izlenmesi sonucunda gerekli görülen düzeltici tedbirler, çalışanlarında görüşleri alınarak gerçekleştirilmelidir. Bu tedbirler, örneğin radikal uygulama yaklaşımından ılımlı veya muhafazakar yaklaşıma geçilmesi şeklinde olabileceği gibi metottaki bazı aksayan faaliyetlerin yeniden gözden geçirilmesi şeklinde de olabilir. Bu gibi durumlarda metot yeniden incelenmelidir. Etüde ait aşamalar yeniden gözden geçirilmelidir. Özellikle birinci ve üçüncü aşamalar yeniden daha dikkatli incelenmelidir.
Metot etüdünün bu son aşamasına, formel metot ile informel metot arasında fark kalmayıncaya kadar devam edilmelidir. Bu başarıldığında, yeni metodun sisteme uyarlanması veya adaptasyonu tamamlanmıştır denebilir.
